Ysbrydoli Arweinwyr – Cyfoethogi Bywydau,
ac mae wedi gwneud hynny i mi!

Dechreuodd fy ymglymiad gyda’r Academi Genedlaethol ar gyfer Arweinyddiaeth Addysgol Cymru (Academi Arweinyddiaeth) yn 2017. Roeddwn i wedi bod yn bennaeth am 12 mlynedd, roedd yr ysgol yn llwyddiannus, ond roeddwn i’n teimlo bod rhywbeth ar goll! Er imi geisio cynnal datblygiad proffesiynol, ymgymryd â chyfleoedd gyda’r awdurdod lleol a’r consortia rhanbarthol, roeddwn yn dal i deimlo bod ‘bwlch’. A bod yn onest, ychydig iawn a oedd ar gael mewn gwirionedd i wasanaethu penaethiaid i’n cadw’n gyfredol a chynnal ein mojo arweinyddiaeth! Yna, ymddangosodd yr Academi Arweinyddiaeth, a gwelais fel agoriad arloesol yr oeddwn am gael gafael arno.

Roeddwn wrth fy modd o gael fy mhenodi’n Gydymaith yn nhymor yr Hydref y flwyddyn honno ochr yn ochr ag 11 o benaethiaid eraill. Dechreuodd y cyfan gyda chinio nerfus yng Ngwesty’r Vale. Cinio gyda Kirsty Williams AS (yr Academi Arweinyddiaeth oedd ei ‘babi’ i ddechrau) ynghyd â Huw Foster Evans fel Prif Weithredwr, Tegwen Ellis fel Cyfarwyddwr Cynorthwyol, ac eraill – y gwych a’r da – o’r consortia rhanbarthol. Nid yw’r amrywiaeth o deimladau a brofais y noson honno – cyffro, nerfusrwydd, chwilfrydedd, cyfle, her, bod yn wahanol, bod y tu allan i’m parth cysur – wedi fy ngadael trwy gydol fy mhrofiad cyfan gyda’r Academi Arweinyddiaeth, ond nid yw hyn mewn ffordd negyddol.

Yn swyddogol dechreuon ni yn nhymor y Gwanwyn 2018. Roeddwn i’n un o 12 pennaeth o bob rhan o Gymru ac mae hynny, i mi, yn un o gryfderau mwyaf yr Academi Arweinyddiaeth. Rydym yn benaethiaid o bob rhanbarth, yn rhannu arfer, yn agor y ffiniau, yn edrych tu allan. Roedd ein hwyluswyr o bob rhan o Gymru hefyd. I genedl fach, roedd gweithio ar y cyd ledled y wlad wedi bod yn brin yn fy marn i, ac eto mae cymaint o ragoriaeth i ni i gyd ei rannu.

Fe wnaeth bod yn Gydymaith fy symud yn gyflym allan o’m parth cysur, ond dyna oeddwn i eisiau! Fel arweinwyr rydyn ni’n gofyn i eraill wneud hyn yn gyson, ond ar ôl bod yn bennaeth am 12 mlynedd ar yr adeg honno, fe wnes i gydnabod bod angen i mi wneud hyn fy hun, i arwain trwy esiampl. Cynifer o weithiau, edrychais o amgylch yr ystafell ar y penaethiaid ysbrydoledig eraill, ar yr hwyluswyr a oedd gennym ac yn meddwl tybed sut yr oeddwn wedi cael fy ngadael trwy’r drws i fod yn onest! Ond yn wirioneddol trwy gydol yr amser hwn mae wedi parhau i fod yn fraint cael bod yn rhan o drafodaethau arweinyddiaeth gyda chymaint o weithwyr proffesiynol talentog ac rwy’n cyfrif fy hun yn lwcus iawn. Fel pennaeth ac athro, roeddwn bob amser wedi teimlo bod angen i’r proffesiwn gynnal ei hun yn fwy ac roedd yr Academi Arweinyddiaeth yn anelu at wneud hynny ac yn parhau i wneud hynny.

Fel rhan o Garfan 1, cawsom y dasg o gyd-adeiladu profiad y Cydymaith – felly roeddem yn gweithio o fewn model, ond hefyd yn ei adeiladu wrth i ni fynd. Dychmygwch 12 o arweinwyr hunandybus, cryf eu naws, mewn un ystafell! Roedd gan ein hwyluswyr her o’u blaenau ond rywsut, fe wnaethant lwyddo er rwy’n  siwr ein bod ni  wedi rhoi gwallt llwyd iddynt! Hwn oedd fy mhrofiad cyntaf o gyd-adeiladu; roedd yn frawychus dros ben, ond roedd y buddion yn aruthrol. Mae’n strategaeth yn un rwyf wedi mynd ymlaen i’w defnyddio fwyfwy yn yr ysgol yn effeithiol iawn. I mi, y sbardun oedd ein bod yn datblygu Academi Arweinyddiaeth gan y proffesiwn ar gyfer y proffesiwn, a allai helpu i ddatblygu arweinyddiaeth ac yn y pen draw a fyddai’n gwella canlyniadau i blant. Mae’r wireb honno’n wir hyd at heddiw. Mae’r Academi Arweinyddiaeth eisiau gwrando ar arweinwyr i sicrhau cefnogaeth. Mae mor bwysig ein bod yn datblygu systemau sy’n cefnogi ac yn hyrwyddo cenedlaethau o arweinwyr y dyfodol, gan adael etifeddiaeth iach i’n plant a’n hwyrion.

Mae’r cyfleoedd i fod yn gysylltiedig â’r Academi Arweinyddiaeth wedi bod yn niferus ac amrywiol. Gan weithio gydag arweinwyr o bob rhan o Gymru, mae seminarau ysbrydoledig gydag unigolion fel yr Athro Laura McAllister, Sophie Howe, Steve Davies, Steve Munby, a’r Athro Mick Waters wedi cynnig dadleuon manwl am addysg ac arweinyddiaeth. Mae’r mewnwelediad a’r mynediad hwn y tu hwnt i unrhyw beth yr wyf wedi gallu ei wneud o’r blaen. Gwnaethom hefyd gynnal comisiwn a oedd yn canolbwyntio ar degwch mewn dysgu proffesiynol ledled Cymru a lles. Mae’r themâu hyn yn parhau i fod yn hanfodol bwysig. Roedd yr ymchwil ledled y wlad a rhyngwladol ynghyd ag ymchwil academaidd. Wrth gwrs, mae’r ffocws ar les i bawb wedi dod yn bwysicach fyth yn ystod y 14 mis diwethaf ond gadewch inni beidio ag anghofio bod lles bob amser yn ganolog i ganiatáu i bawb roi o’u gorau.

Bu cymaint o ganlyniadau i mi yn broffesiynol ac yn bersonol. Pan ddechreuais feddwl am yr hyn y gallwn ei ysgrifennu, tybed a fyddai gen i ddigon i’w ddweud. Fodd bynnag, mewn gwirionedd mae cymaint i’w rannu. Fe wnaeth yr Academi Arweinyddiaeth ail-danio fy mojo, ond roedd hefyd cymaint mwy, gan gynnwys darparu datblygiad proffesiynol o safon uchel. Ni ellir danbrisio pŵer a chefnogaeth rhwydwaith helaeth Cymru gyfan trwy’r Academi Arweinyddiaeth. Mae cymryd rhan yn y broses o gymeradwyo darpariaeth yn elfen allweddol. Mae hyn yn drylwyr ac yn gadarn ac yn helpu penaethiaid o bob rhan o Gymru i nodi darpariaethau i’w defnyddio, fel nad ydym yn gwastraffu ein cyllidebau cyfyngedig! Mae ymgymryd â 6 diwrnod o hyfforddi hyfforddwyr a hyfforddi penaethiaid eraill o ganlyniad hefyd wedi bod yn torri tir newydd i mi. Mae’n effeithio ar fy mywyd beunyddiol yn y gwaith ac yn bersonol. Gallaf ddweud yn onest fod hyfforddi wedi chwyldroi sut rydw i’n arwain, ac rydw i’n defnyddio elfennau ohono trwy’r amser.

Mae’r Academi Arweinyddiaeth wedi parhau i ddatblygu. Mae cymaint yn cael ei gynnig i bob arweinydd nawr nad oedd yno 3 i 4 blynedd yn ôl. Mae seminarau, gweithdai arloesi, gwefan newydd gydag adnoddau defnyddiol, Pen-i-Ben bob wythnos am 11am – yn rhoi hanner awr i chi fod a chanolbwyntio ar eich lles eich hun! Ar ben hynny, mae’r ffordd y mae’r Cymdeithion yn parhau i fod yn llais i’r proffesiwn ar draws y system wedi tyfu hefyd. Mae’r Cymdeithion yn siarad ar ein rhan fel penaethiaid mewn llu o fforymau a chyfarfodydd gan gynnwys Estyn, adnodd Gwerthuso a Gwella Cenedlaethol, cyrsiau datblygu arweinyddiaeth gyda’r consortia, awdurdodau lleol a hyd yn oed Llywodraeth Cymru. Mae’r Strategaeth Lles Cymru hanfodol, yn fy marn i, ar y gweill ar hyn o bryd, ac mae’r Cymdeithion yn ein cynrychioli fel penaethiaid ar hynny hefyd. Pan ymunais, ni feddyliais erioed y byddwn un diwrnod yn cynrychioli’r Academi Arweinyddiaeth ac felly benaethiaid ar Fwrdd Cyflenwi Gweithredol Llywodraeth Cymru a bod yn llais unigol i’n proffesiwn. Ond rydw i, ac rydw i’n gwneud hynny, ac rydw i’n ceisio fy ngorau glas lle bynnag rydw i i gynnal realiti ar draws yr haen ganol ac uwch gan fy mod i’n dal i fod yn ymarferydd.

Dysgu allweddol i mi hefyd yw fy mod yn teimlo euogrwydd 4 blynedd yn ôl am gymryd amser i ymgymryd ag unrhyw ddysgu proffesiynol drosof fy hun. Nawr rwy’n sylweddoli ei bod yn hanfodol ac mae cael amser i ddatblygu ein hunain yn hollbwysig os ydym am fod yr arweinwyr gorau y gallwn fod.

Felly, beth nesaf? – Rwy’n agosáu at ddiwedd fy nghyfnod fel Cydymaith ym mis Gorffennaf, ond rwy’n gobeithio gallu aros yn rhan o’r Academi Arweinyddiaeth mewn rhyw ffordd. Os nad yw hynny’n bosibl, byddaf yn parhau i ymgymryd â’r ystod eang o ddysgu arweinyddiaeth sydd ar gael i bawb i sicrhau fy mod yn aros yn gyfredol, ymgysylltu a sicrhau bod ein llais fel penaethiaid yn cael ei glywed. Mae cymaint o ragoriaeth yn ein system y mae angen i ni ei nodi, ei rannu a’i ddatblygu. Hoffwn annog pob pennaeth ledled Cymru i ddefnyddio’r Academi Arweinyddiaeth, i fwydo i mewn iddo ac i archwilio popeth y gall ei gynnig. Mae’r Academi Arweinyddiaeth eisiau clywed y realiti gan ei fod yn EIN Hacademi Arweinyddiaeth, felly ymgysylltwch ag ef pryd bynnag a lle bynnag y gallwch.

Rwy’n teimlo’n ffodus iawn fy mod wedi profi’r holl bethau yma ers 2018. Mae’r Academi Arweinyddiaeth yn parhau i ddatblygu ac ar ôl bod yn rhan o’r cyd-adeiladu rwy’n teimlo’n falch iawn o’r sefydliad oherwydd roeddwn am ei fod yn hyblyg ac yn cael ei arwain gan y proffesiwn. Cipolwg yn unig yw hwn ar fy mhrofiad gyda’r sefydliad, ond bydd ei effaith yn parhau. Nod yr Academi Arweinyddiaeth yw ysbrydoli arweinwyr a chyfoethogi bywydau ac mae wedi gwneud hynny i mi!

Mae Karen Lawrence yn bennaeth Ysgol Llanfaes yn Aberhonddu ac yn Gydymaith o Garfan 1.