Uned Cyfeirio Disgyblion Maes Derw – Adnodd Hunanwerthuso’r Gymraeg

Adnodd: Hunanwerthuso’r Iaith Gymraeg

Yn 2020, cyhoeddodd Cymdeithion o’r Academi Genedlaethol ar gyfer Arweinyddiaeth Addysgol adroddiad comisiwn a oedd yn archwilio’r cwestiwn:

‘Beth yw rôl arweinyddiaeth addysgol wrth wireddu gweledigaeth Cymru o ddiwylliant bywiog ac iaith Gymraeg ffyniannus?’.

Arweiniodd y comisiwn hwn at gyfres o argymhellion i’w hystyried ar lefel genedlaethol. Un oedd sicrhau fframwaith cenedlaethol clir ar gyfer datblygiad y Gymraeg o fewn y sector addysg gan roi ystyriaeth i’r Gymraeg o fewn y Cwricwlwm i Gymru. Yn dilyn hyn, sefydlwyd yr Adnodd Hunan-werthuso mewn cydweithrediad â Llywodraeth Cymru, Consortia Rhanbarthol, Estyn, Awdurdodau Lleol a’r Academi Genedlaethol ar gyfer Arweinyddiaeth Addysgol. Bwriad yr adnodd yw annog penaethiaid i ystyried datblygiad y Gymraeg yn eu hysgol a mapio eu darpariaeth ar gyfer symud y Gymraeg ymlaen yn strategol ac yn ymarferol. Gellir ei ddefnyddio gan ysgolion ochr yn ochr â’r Adnodd Cenedlaethol: Gwerthuso a Gwella (NR:EI). Rhennir yr adnodd yn dri maes sy’n cyd-fynd â meysydd yr adnodd cenedlaethol; arweinyddiaeth, dysgu, addysgu a chwricwlwm a lles, tegwch a chynhwysiant.

Bu saith ysgol yn rhan o dreialu’r Adnodd Hunanwerthuso hwn ac mae pob ysgol wedi dewis maes ffocws o ran y Gymraeg ac wedi mynd ati i ateb y cwestiynau fel rhan o’u proses gwella ysgol.

Rôl yr Academi Genedlaethol ar gyfer Arweinyddiaeth Addysgol oedd cefnogi’r penaethiaid yn y broses o ddehongli’r cwestiynau wrth gynnig cymorth ymarferol a thrafod pa adnoddau posibl allai fod o gymorth wrth dreialu’r adnodd. Rhannwyd cyfres o gwestiynau pellach sy’n gofyn i’r ysgolion peilot ystyried gwerth yr adnodd ac adnabod unrhyw gryfderau ac anfanteision.

Yn dilyn y peilot bydd pob ysgol wedi drafftio strategaeth gyda’r nod o hybu a datblygu’r Gymraeg. Mae’r Academi Genedlaethol ar gyfer Arweinyddiaeth Addysgol a’r ysgolion wedi cynhyrchu astudiaethau achos i rannu arfer dda ag ysgolion eraill ledled Cymru.

Uned Cyfeirio Disgyblion Maes Derw (UCD)

Ym Maes Derw, rydym yn creu amgylchedd diogel a gofalgar sy’n datblygu dinasyddion annibynnol, gwydn a chyfrifol yn y gymuned leol ac yn ehangach. Rydym yn sicrhau disgwyliadau uchel o ddysgu ac ymddygiad mewn amgylchedd sy’n ennyn diddordeb dysgwyr trwy gwricwlwm cyfoethog a chreadigol sy’n briodol i’w hanghenion unigol. Rydym yn cydnabod ac yn gwerthfawrogi llwyddiant unigol ac yn galluogi pob dysgwr i gyrraedd eu nodau unigol. Rydym yn darparu pecyn cymorth pwrpasol i bob dysgwr a’i deulu er mwyn galluogi pob dysgwr i gyflawni llwyddiant personol yn eu dysgu ac i roi’r sgiliau sydd eu hangen arnynt i lwyddo, yn academaidd ac yn gymdeithasol yn y dyfodol.

Darpariaeth Uned Cyfeirio Disgyblion Maes Derw

Mae Maes Derw yn Uned Cyfeirio Disgyblion a gynhelir gan yr awdurdod lleol ar gyfer disgyblion rhwng 5 ac 16 oed sy’n profi anawsterau’n ymwneud â materion cymdeithasol, emosiynol, ymddygiadol, iechyd meddwl a gorbryder. Ym mis Chwefror 2021 ailenwyd yr Uned Cyfeirio Disgyblion yn Maes Derw a symudodd pob canolfan i un safle mewn adeilad newydd sbon a phwrpasol o dan strwythur staffio newydd. Yn 2024 cafodd gwasanaeth Addysg Heblaw yn yr Ysgol (AHY) adolygiad o’r model a’r gwasanaeth gydag egwyddorion allweddol wedi’u nodi. Bydd strwythur staffio newydd yn cael ei weithredu o 1 Medi 2024 gyda newidiadau hirdymor i’w gweithredu a’u datblygu gyda’r holl randdeiliaid.

Ar hyn o bryd mae’r gwasanaeth wedi’i rannu’n ddwy ddarpariaeth yn seiliedig ar y prif rwystr i ddysgu i ddisgyblion.

Ystyrir Anawsterau Cymdeithasol Emosiynol  ac Ymddygiadol (ACEY) neu Anawsterau cymdeithasol, emosiynol ac iechyd meddwl (CEIM) y dysgwyr. Mae’r ddarpariaeth yn rhan o’r argymhelliad a wnaed gan baneli arbenigol. Atodir ein capasiti cyfredol isod: (yn amodol ar newid trwy ddatblygu’r model newydd)

• Anawsterau Ymddygiadol, Emosiynol a Chymdeithasol (AYECh) 5-16 oed: cyfanswm capasiti: 118
• Anawsterau Cymdeithasol, Emosiynol ac Iechyd Meddwl (CEIM )11-16 oed: cyfanswm capasiti: 35

O’r disgyblion sy’n mynychu, mae gan 100% Anghenion Dysgu Ychwanegol (ADY) a nodwyd; mae 9% o blant yn derbyn gofal ac mae 65% yn gymwys am brydau ysgol am ddim. O’r garfan gyffredinol, mae 76% yn fechgyn o’i gymharu â 24% o ferched. Mae 3% o ddisgyblion yn cael eu cyfeirio o ysgolion cyfrwng Cymraeg, ond nid oes yr un disgybl o deuluoedd Cymraeg eu hiaith.

Y Peilot – Cyd-destun a phwy ydym ni?

• Mae 158 o ddysgwyr 5-16 oed ar y gofrestr.
• Mae pob un wedi’i gyfeirio o ysgolion prif ffrwd ar draws Abertawe
• Y bwriad yw i ddysgwyr mewn Uned Cyfeirio Disgyblion ail-integreiddio’n ôl i’r brif ffrwd ar ôl cyfnod byr o ymyrraeth. Mae angen cynnal cysondeb â’u cwricwlwm ysgol prif ffrwd
• Ceir dwy elfen o ddarpariaeth: Anawsterau Ymddygiadol, Emosiynol a Chymdeithasol (AYECh) ac Anawsterau Cymdeithasol, Emosiynol ac Iechyd meddwl (CEIM)

Maes ffocws yr Adnodd Hunanwerthuso’r Gymraeg

Cwestiwn trafod: pa mor dda y mae arweinwyr yn cefnogi staff ac yn defnyddio adnoddau’n effeithiol?​

• ​Pa mor dda mae’r arweinwyr yn sicrhau bod yr ysgol yn hybu’r Gymraeg a diwylliant Cymraeg mewn ffordd gadarnhaol i ddysgwyr?​
• Sut mae mesur cynnydd yn y Gymraeg a sicrhau bod arfarniad yr ysgol yn adlewyrchiad teg o sefyllfa’r ysgol?​

Yn ystod y broses ail-strwythuro mae wedi ein helpu i ganolbwyntio ar sicrhau ein bod yn wasanaeth sy’n cael ei arwain gan anghenion i ad-drefnu ein staffio, strwythur, dyrannu adnoddau a defnyddio arbenigedd yn yr Uned Cyfeirio Disgyblion ac mewn ysgolion prif ffrwd. Rydym yn deall anghenion disgyblion a’r hyn sydd gennym i’w cefnogi.

Mae’r Adnodd Hunanwerthuso’r Gymraeg yn darparu llawer o arweiniad, sydd i gyd yn hynod ddefnyddiol a gallwn ystyried  gwahanol gyfeiriadau wrth i ni eu harchwilio ymhellach. Yn y cyd-destun hwn roedd canolbwyntio ar un maes yn ein helpu i ymchwilio’n fanylach i’r adnoddau sydd ar gael.  Roedd yn ein cynorthwyo i feddwl am ein prosesau hunan arfarnu presennol.

Cysylltiadau defnyddiol: Cynllunio ar gyfer datblygu darpariaeth Gymraeg: elfen orfodol o’r Cwricwlwm i Gymru

Gwnaethom ganfod bod y cwestiynau isod yn ein herio’n bwrpasol yn enwedig wrth ystyried datblygu’r gweithlu a pharodrwydd staff i ddatblygu sgiliau disgyblion.

Datblygu’r Gweithlu – Cwestiynau myfyriol

• I ba raddau ac ym mha fanylder penodol mae’r ysgol yn deall anghenion dysgu proffesiynol y gweithlu?
• A oes proffil clir a chywir o sgiliau iaith holl staff yr ysgol sy’n gysylltiedig â’r Fframwaith Cymhwysedd Iaith Cenedlaethol? A yw hyn yn cael ei adolygu’n flynyddol ar gyfer cynnydd?
• A yw hyn yn cael ei adrodd yn gywir bob blwyddyn drwy Gyfrifiad Blynyddol y Gweithlu Ysgolion?
• I ba raddau y mae’r ysgol yn defnyddio’r Safonau Proffesiynol o ran y Gymraeg, ac a oes trafodaethau yn ymwneud â’r safonau a’r trefniadau yn ystod y broses o reoli perfformiad?
• A yw’r Cynllun Datblygu Ysgol yn cynnwys ymrwymiad clir i ddatblygu sgiliau Cymraeg a methodoleg iaith y gweithlu?
• A yw pob aelod o staff yn ymwybodol o gyfleoedd i ddatblygu, gwella neu gynnal eu sgiliau Cymraeg a methodoleg yn unol â’r Safonau Proffesiynol?
• Sut mae’r Grant Gwella Addysg yn cael ei defnyddio i gefnogi cynllunio ar gyfer darpariaeth Gymraeg a dysgu proffesiynol?
• I ba raddau mae arbenigedd yn cael ei ddefnyddio?
• Lle mae un arweinydd Cymraeg medrus yn gyrru darpariaeth, sut mae cynnydd yn y Gymraeg yn cael ei ddatblygu ar draws yr ysgol gan yr holl staff, yn rheolaidd drwy addysgu?
• A all menter grŵp Cymraeg mewn blwyddyn yn eich ysgol/clwstwr gefnogi dysgu proffesiynol?
• I ba raddau y mae ysgolion uwchradd a chlwstwr yn cydweithio i ystyried a chynllunio i fynd i’r afael ag unrhyw faterion capasiti arbenigol: trefniadau darpariaeth cynradd/uwchradd, TGAU traws-ysgol a Safon Uwch Cymraeg?
• I ba raddau mae’r cydlynydd Cymraeg/Pennaeth Adran y Gymraeg yn mynychu cyfleoedd rhwydweithio rhanbarthol?

O ddefnyddio’r pecyn cymorth hwn, ein canfyddiadau allweddol yw’r angen i ni archwilio ymhellwch a deall yn well sut mae ein prosesau hunanwerthuso presennol yn gweithio. Gallai’r fframwaith cymhwysedd iaith cenedlaethol fod yn offeryn ardderchog i asesu staff a disgyblion. Gellir darparu data clir ar linell sylfaen a chynnydd iaith ar bob lefel. Nid oes gennym arweinydd iaith Gymraeg, mae hyn yn rhan o Faes Dysgu a Phrofiad Iaith, Llythrennedd a Chyfathrebu. Un her rydym yn ei hadnabod yw’r angen am staff i arwain ar bob maes sydd angen canolbwyntio arno. Dyma lle mae angen gweithio ar y cyd ar draws Unedau Cyfeirio Disgyblion rhanbarthol eraill ac ysgolion prif ffrwd lleol.

Mae llawer o ddisgyblion yn mynd i mewn i’r Uned Cyfeirio Disgyblion gydag oedrannau darllen sylweddol is na’u hoedran cronolegol. Mae ganddynt fylchau mawr mewn addysg ac Anghenion Dysgu Ychwanegol y mae angen eu cefnogi. Mae blaenoriaethu eu datblygiad o’r Saesneg wedi cael ei wneud eisoes. Mae angen i ni ddatblygu ffyrdd o gefnogi cynnydd sgiliau amlieithog dysgwr yn ofalus ar yr un pryd â chefnogi a blaenoriaethu eu hanghenion holistig a lles.

Hyder dysgwyr

Ar hyn o bryd mae gennym 5 disgybl o ysgolion Cymraeg eu hiaith wedi’u cyfeirio at yr Uned Cyfeirio Disgyblion.

Pa mor hyderus ydych chi i siarad Cymraeg yn yr ysgol?

Pa mor hyderus ydych chi i siarad Cymraeg gartref?

Mae’r canfyddiad o iaith, profiadau negyddol blaenorol a disgyblion sy’n dod o aelwydydd di-Gymraeg i gyd yn cyfrannu at yr adborth hwn. Mae ymgysylltu â rhieni mewn unrhyw ymyriadau a strategaethau yn allweddol wrth symud ymlaen.

Dim ond 68% o staff a dderbyniodd eu haddysg statudol eu hunain yng Nghymru. Nid yw 30% o staff erioed wedi derbyn unrhyw wersi neu sesiynau gan diwtoriaid Cymraeg. Roedd yr adborth hwn yn gadarnhaol iawn ac mae’n dangos nad ydym yn defnyddio’r arbenigedd sydd gennym eisoes. Mae canfyddiad a disgwyliad ymhlith staff mai dim ond siaradwyr rhugl neu Athrawon Cymraeg a all yrru hyn. Mae angen i ni fagu hyder mewn staff yn debyg iawn i ddisgyblion, ac adeiladu ethos o ‘ddysgu gyda’n gilydd’.

Camau ar gyfer Datblygu

• Cefnogi’r broses hunanwerthuso yn awr ac yn y dyfodol.
• Cyfleoedd i ddatblygu staff rhannu arbenigedd yn yr Uned Cyfeirio Disgyblion a’r tu allan iddi.
• Ymrwymiad a chanfyddiadau disgyblion a theuluoedd chwalu rhwystrau
• Cysoni cyfeiriad ymysg ysgolion Abertawe strategaethau a rennir. Mae angen i ddisgyblion aros yn rhan o’r gymuned a rhannau sy’n parhau i gael mynediad at gymorth ysgol.
• Gweithdai/datblygiad pellach gyda gweithredu mewn Unedau Cyfeirio Disgyblion ac Ysgolion Arbennig er mwyn rhannu syniadau ac arfer da er mwyn datblygu ymhellach.
• Rydym yn croesawu’r Adnodd Hunanwerthuso ac yn ei ystyried yn arf gwerthfawr wrth ddatblygu’r Gymraeg yn ein sefydliad ni.