Arweinyddiaeth Addysgol yn Ottawa

“O’r holl wledydd yr ymwelais ag ar gyfer y llyfr hwn, Canada fyddai fy newis i o ran ble yr hoffwn anfon fy mhlant fy hun i’r ysgol” – Lucy Crehan, Cleverlands

Yn y llyfr Cleverlands, mae Lucy Crehan yn ysgrifennu am ei phrofiad o ymweld â phum system addysg sy’n perfformio’n dda. Mae ei theithio yn mynd â hi i’r Ffindir, Singapore, Japan, Tsieina a Chanada. Cydnabyddir yn gyffredinol fod y gwledydd hynny’n perfformio’n dda ar y llwyfan rhyngwladol, fel y’u mesurir gan PISA a bod ganddynt lawer o gryfderau. Felly, er mwyn i Lucy ddweud mai Canada, o’r holl wledydd y mae wedi ymweld â, yw lle y byddai’n anfon ei phlant ei hun, yn ganmoliaeth uchel yn wir.

Felly beth sy’n digwydd yn ysgolion Canada a arweiniodd Lucy at y casgliad hwnnw? Mae’r ateb wrth gwrs yn y llyfr (yr wyf yn argymell darllen)… fodd bynnag, efallai y gallaf daflu rhywfaint o oleuni ar rai agweddau ar system Canada sydd, i fi, yn werth eu nodi.

 

O Ganada…

Cefais gyfle i ymweld ag Ottawa gyda’r Academi Genedlaethol ar gyfer Arweinyddiaeth Addysgol am wythnos ym mis Ionawr 2020 er mwyn darganfod mwy am sut y maent yn hyrwyddo eu system addysg ddwyieithog, gan sicrhau bod y defnydd o Ffrangeg nid yn unig yn cael ei ddiogelu ond yn tyfu ac yn datblygu o fewn y wlad eang hon. Yn ystod y cyfarfodydd niferus a gynhaliwyd yn ystod yr wythnos canolbwyntiais hefyd ar arweinyddiaeth – gan gael dealltwriaeth benodol o’r hyn y mae eu harweinwyr yn ei wneud a sut y maent yn cael eu cefnogi a’u datblygu.

Mae Canada yn cynnwys 13 talaith wahanol ac mae pob talaith yn rhedeg ei system addysg ei hun. Ymwelais â’r brifddinas genedlaethol Ottawa, sef yr ail ddinas fwyaf yn Ontario (ar ôl Montreal). Er bod gan wahanol daleithiau ddulliau tebyg, gall pob talaith wneud penderfyniadau a gweithredu systemau sy’n benodol i’w hanghenion eu hunain. Maent yn gallu ymateb i’w cyd-destun lleol sydd, o ystyried maint Canada, yn angenrheidiol fel yr ail wlad fwyaf yn y byd.

 

Felly sut olwg sydd ar arweinyddiaeth addysgol yn Ontario?

Yn Ottawa mae pedwar bwrdd ysgol sy’n cefnogi, cydlynu a datblygu’r ddarpariaeth yn eu hysgolion, a all fod yn Ffrangeg, yn Saesneg, yn Gatholig neu’n gyhoeddus. Byrddau’r ysgolion sy’n gyfrifol am yr addysg yn eu hysgol; maent yn penodi arweinwyr, yn cynnig datblygiad proffesiynol, yn darparu adnoddau ac yn dwyn ysgolion i gyfrif ynglŷn â’u perfformiad. Dyrennir uwch-arolygydd ysgolion i nifer o ysgolion ac maent yn gweithio mewn partneriaeth â’r penaethiaid o fewn yr ysgolion hynny, gan edrych ar safonau, addysgeg ac ati.

 

Felly beth sy’n gwneud y system hon yn wahanol a beth allwn ni ei ddysgu o’r system?

Yn ystod fy amser yn Ottawa siaradais â nifer o benaethiaid ysgolion a chyfarfûm â chynrychiolwyr o ddau fwrdd ysgol. Fe wnes i sawl sylw diddorol.

• Mae strategaeth arweinyddiaeth gydlynol wedi’i diffinio’n dda iawn yn Ottawa, sy’n cael ei chyflwyno a’i hatgyfnerthu gan fframwaith cymorth clir sy’n sensitif i’r cyd-destun ac sy’n dechrau pan fydd athrawon yn ymuno â’r proffesiwn.

 

“Mae eich llwybr at arweinyddiaeth addysg eisoes wedi dechrau. Dechreuodd pan ddaethoch yn athro. Mae arweinyddiaeth yn hanfodol i rôl addysgwr” – Fframwaith Arweinyddiaeth Ontario

 

• Mae byrddau ysgolion yn canolbwyntio ar benodi ymgeiswyr da gan sicrhau eu bod yn denu’r bobl iawn i rolau arwain. Yna, maent yn cefnogi ac yn datblygu’r arweinwyr hynny i fod y gorau y gallant fod drwy gynnig rhaglen hyfforddi gynhwysfawr, mynediad at gyfleoedd dysgu proffesiynol o ansawdd uchel a chymorth parhaus.
• Mae pwyslais ar arweinyddiaeth ar gyfer dysgu. Mae gwybodaeth am ymchwil gyfredol a strategaethau sy’n seiliedig ar dystiolaeth, sy’n cyd-fynd â’r strategaeth arweinyddiaeth, ar gael yn eang ac yn cael ei defnyddio gan penaethiaid.
• Mae uwch-arolygydd a phenaethiaid yn cydweithio’n agos ac mae datblygu perthynas gadarnhaol yn ymddangos yn allweddol. Treuliais amser mewn ysgol lle’r oedd yr egwyddor a’r uwch-arolygydd yn cynnal y daith gyda’i gilydd. Roedd y berthynas yr oeddent wedi’i gweld yn anffurfiol, yn gynnes ac yn agored iawn. Roedd yn ymddangos bod rôl yr uwch-arolygydd yn canolbwyntio ar gefnogi ysgolion fel y gallent wella’n barhaus yn hytrach nag arolygu ysgolion er mwyn eu dwyn i gyfrif. Roedd uwch-arolygyddion am i’r holl ysgolion yn eu teulu wneud yn dda a bod yn llwyddiannus – ac os nad oeddent, roedd awydd gwirioneddol i bawb a oedd yn ymwneud â bwrdd yr ysgol sicrhau bod cymorth yn cael ei roi er mwyn gwneud gwelliannau.
• Cydnabuwyd pwysigrwydd lefelau uchel o les ymhlith arweinwyr.

 

“Gofalu amdanoch eich hun yw eich blaenoriaeth gyntaf fel arweinydd. Mae popeth arall yn dilyn”. – Y Sefydliad Arweinyddiaeth Addysg, Ontario

 

Un o’r ffyrdd y mae byrddau ysgolion yn gwneud hyn yw drwy ‘byffro’ penaethiaid rhag gwrthdyniadau diangen, gan ganiatáu iddynt ganolbwyntio’n llawn ar wella deilliannau ar gyfer dysgu. Eglurodd un pennaeth y siaradais â hi nad oedd ganddo unrhyw ymwneud â chynnal a chadw ysgolion nac iechyd a diogelwch, gan esbonio bod staff byrddau’r ysgol yn ymdrin â’r tasgau hynny’n ganolog. Roedd hyn yn caniatáu iddo ganolbwyntio ar gynyddu cyflawniad a lles yr holl blant yn ei ofal. Fel rhywun a dreuliodd ddydd Sul i gyd y penwythnos diwethaf yn fy ysgol wrth i’r larymau tân gael eu gosod gan foeler diffygiol, rwy’n teimlo braidd yn genfigennus am hyn.

 

I grynhoi…

• Roedd yn ymddangos bod yr arweinwyr addysgol yn Ottawa yn cael eu dewis yn ofalus drwy gynllunio olyniaeth strwythuredig ac arloesol. Cawsant eu datblygu a’u cefnogi gan uwch-arolygydd effeithiol iawn a oedd yn gyn-benaethiaid a oedd â hanes llwyddiannus o wella ysgolion ac a oedd yn deall eu cyd-destunau unigol.
• Roedd yn ymddangos bod eu dysgu proffesiynol yn flaenoriaeth ac roedd digonedd o ddeunyddiau ac adnoddau o ansawdd uchel i gefnogi’r dysgu hwnnw, a hysbyswyd yr holl ymchwil.
• Roedd yn ymddangos bod gan y system gydbwysedd priodol rhwng dwyn ysgolion i gyfrif tra hefyd yn rhoi cyngor a chymorth iddynt er mwyn eu helpu i wella. Mae hyn yn amlwg yn cael effaith ar effeithiolrwydd arweinwyr ac yn y pen draw ar gyrhaeddiad a lles y dysgwyr.

 

I gloi…

Fel Cymdeithion yr Academi rydym wedi dod ynghyd i wireddu’r weledigaeth o “Ysbrydoli arweinwyr a chyfoethogi bywydau” a’n nod yw dod ag eglurder a chydlyniad i arweinyddiaeth addysgol yng Nghymru. Mae’n sicr y bydd y profiadau o’n hamser yn Ottawa yn helpu i gryfhau ein gwaith ymhellach gydag arweinwyr ac yn ein galluogi i sicrhau ein bod i gyd yn y sefyllfa orau i wireddu’r Genhadaeth Genedlaethol.

Dr Suzanne Sarjeant, Cydymaith yr Academi a Phennaeth Ysgol Gynradd Pencoed