“Dylai Pob Ysgol Fod yn Ysgol Celf”
Gyda dechrau’r flwyddyn academaidd newydd a Chymru yn symud i lefel rhybuddio 0 mae pobl yn dechrau dychwelyd i lefel o normalrwydd. Ond er bod y dyfarniad pellter dau fetr wedi newid gan olygu y gall busnesau ailagor, mae’r gyfarwyddeb gan Lywodraeth Cymru yn parhau i fod yn ‘weithio gartref lle bynnag y bo modd’ (LlC, 2021).
Ar ôl blwyddyn mor gynhyrfus, ni fydd yr Academi Genedlaethol ar gyfer Arweinyddiaeth Addysgol yn dychwelyd i’w swyddfa yn Abertawe a bydd yn parhau i ddatblygu’r sefydliad fel ‘endid digidol’. Byddwn yn parhau i arloesi ffyrdd newydd o weithio i ddarparu cefnogaeth a datblygu arweinyddiaeth i arweinwyr addysgol ledled Cymru.
Yn dilyn blwyddyn mor anodd a heriol, fel cymaint o rai eraill, roeddwn i wir yn croesawu gwyliau haf. Ymwelais â Lerpwl, dinas fywiog gyda phoblogaeth o bron i hanner miliwn, dinas a gollodd ei statws Treftadaeth y Byd UNESCO y penwythnos cyn i mi ymweld. Mae cydbwysedd amlwg yn y ddinas rhwng yr hen a’r modern a roddodd ymdeimlad o barch imi at bopeth a fu o’r blaen, ond gallwn hefyd synhwyro’r cyffro bod y ddinas fywiog hon yn cofleidio’r dyfodol. Yn ystod fy ymweliad teithiais ar y fferi ar draws y Merswy, ymwelais â’r 5ed Eglwys Gadeiriol Anglicanaidd fwyaf yn Ewrop a chychwyn ar daith dirgelwch hudol y Beetles. Uchafbwynt penodol oedd fy ymweliad â TATE Lerpwl, wedi’i gartrefu mewn storfa wedi’i drawsnewid o fewn Doc Albert ar lannau treftadaeth y byd Lerpwl (UNESCO yn flaenorol), ac un o bum oriel TATE yn y DU.
Ymhlith y gwaith a arddangoswyd roedd teyrnged i staff GIG Glannau Merswy gan yr arlunydd Aliza Nisenbaum, a oedd yn drawiadol iawn ac yn haeddiannol iawn, fodd bynnag, yr hyn a ddaliodd fy llygad mewn gwirionedd oedd murlun wal gan Bob a Roberta Smith (2016) gyda’r ymadrodd ‘Dylai pob ysgol fod yn ysgol celf’. Cefais fy nhrosglwyddo yn ôl yn syth i feddwl am Gwricwlwm Cymru a’r pedwar pwrpas (LlC 2015). Sefais yno am gyfnod byr gan ystyried yr hyn yr oedd y darn hwn o gelf yn ceisio’i ddweud neu ei bortreadu ac a oedd mor eglur ag awgrymu y dylai pob ysgol ddarparu gwersi celf i ddisgyblion? Roedd y llythyrau unigol wedi’u gosod ar ffyn pren fel petai’n rhan o brotest. Wrth gwrs, mae celf yn golygu un peth i’r artist a gall olygu pethau eraill i’r arsylwr ond i mi beth roedd y darn hwn o gelf yn ei ddweud mewn gwirionedd; dylai pob ysgol fod yn ysgolion creadigol, ‘arddangos’ eich dychymyg yn eich ffordd eich hun. Dylai ysgolion neu yn wir leoliadau addysgol fod yn lleoedd lle gall ein holl blant a phobl ifanc gael y cyfleoedd a’r profiadau i ddatblygu’n ddysgwyr uchelgeisiol, galluog, unigolion iach, hyderus, dinasyddion moesegol, gwybodus, cyfranwyr mentrus, creadigol (LlC 2015).
Mae Robinson (2015) yn nodi, er mwyn i ysgol ragori ar ddarparu profiad dysgu gwych, mae angen ‘arweinydd ysgol ysbrydoledig sy’n dod â gweledigaeth, sgil a dealltwriaeth graff o’r mathau o amgylcheddau lle gall dysgwyr ddysgu ac eisiau dysgu’. Mae arweinyddiaeth greadigol yn hanfodol os ydym am wireddu Cwricwlwm Cymru, mae angen i arweinwyr ddarparu’r amgylchedd a’r hinsawdd er mwyn i greadigrwydd ac arloesedd ffynnu. Mae angen iddynt hwyluso galluoedd creadigol pob aelod o’r sefydliad i gydweithredu a hyrwyddo diwylliant o arloesi yn y sefydliad yn strategol (Robinson, 2017) a rhaid iddynt greu’r lle a’r amser i hyn ddigwydd.
Canfu Barber et al yn eu hymchwil fod systemau sy’n symud o ‘dda’ i wych, yn darparu canllawiau llac yn unig ar brosesau addysgu a dysgu oherwydd bod creadigrwydd ac arloesedd dan arweiniad cyfoedion y tu mewn i ysgolion yn dod yn ysgogydd craidd ar gyfer codi perfformiad ar y lefel hon (2010, t. 20).
Felly, ar adeg lle gallwn ailddechrau arferion ‘normal’, gadewch inni oedi i ystyried pa fath o ysgol neu leoliad addysgol yr ydym ei eisiau i’n plant a’n pobl ifanc. Fe ddylen ni hefyd gymryd amser i ystyried pa fath o arweinydd rydyn ni am fod ac eisiau’r math o arweinyddiaeth sy’n ofynnol ar gyfer gweithredu Cwricwlwm Cymru.
Gadewch inni fod yn ddychmygus, gadewch inni osgoi ‘snap yn ôl’ i’r hen ffyrdd o weithio. Gadewch inni barhau i gofleidio’r byd digidol a phopeth sydd ganddo i’w gynnig a gadewch inni barhau i ddarparu amgylcheddau sy’n caniatáu i’n plant a’n pobl ifanc fod yn ddychmygus, yn arloesol ac yn greadigol.
Tegwen Ellis, Prif Weithredwr
Academi Genedlaethol ar gyfer Arweinyddiaeth Addysgol Cymru
Cyfeiriadau
BBC News. 2021. Liverpool stripped of Unesco World Heritage status. [ar-lein] Available at:
Hwb.gov.wales. 2021. Curriculum for Wales: the journey to 2022 – Hwb. [ar-lein] Available at:
McKinsey & company, 2010. How the world’s most improved school systems keep getting better. [ar-lein] London: McKinsey and company, p.20. Available at:
Robinson, K. and Aronica, L., n.d. Creative schools. 1st ed. St Ives: penguin random house UK, p.182.
Robinson, K., 2017. Out of our Minds. 3rd ed. West Sussex: John Wiley & Sons.